پیوند قرنیه چیست و چگونه انجام میشود؟
پیوند قرنیه یکی از انواع جراحی‌های چشم می‌باشد که طی آن قرنیه اهدایی جایگزین قرنیه آسیب دیده‌ی بیمار میشود. دو نوع اصلی برای این پیوند وجود دارد؛ اگر کل قرنیه نیاز به جایگزینی داشته باشد، جراحی کراتوپلاستی نفوذی نامیده میشود. در صورتی که فقط بخشی از قرنیه تحت جراحی قرار گیرد، از پیوند کراتوپلاستی لایه‌ای استفاده میشود. بافت قرنیه‌ی اهدایی از بانک چشم تهیه میشود. عدم رسیدگی به قرنیه آسیب دیده مشکلات متعددی برای دید فرد به وجود می‌آورد مثلا نور به هنگام عبور از قرنیه پخش شده و از مسیر اصلی منحرف شده لذا دید فرد تار شده یا تابش خیره کننده‌ای را حس میکند.
در حقیقت، بیماری‌های مربوط به قرنیه چشم چهارمین دلیل اساسی برای از دست دادن کامل بینایی می‌باشد (بعد از آب مروارید، آب سیاه و دژنراسیون ماکولا). سالانه بیش از ده میلیون نفر در جهان دچار این مشکل می‌شوند.
از سال ۱۹۶۱ به بعد، هر سال بیش از یک میلیون نفر با پیوند قرنیه، بهبودی بینایی خود را مجددا به دست آورده‌اند.
چه زمانی نیاز به پیوند قرنیه می‌باشد؟
برای داشتن دیدی واضح و شفاف، وجود قرنیه سالم ضروری می‌باشد. اگر به دلیل بیماری یا ضربه قرنیه فرد دچار آسیب شد، به تدریج علایم بدشکلی قرنیه، درد، انحراف دید و التهاب بروز میکند.
نکته: ممکن است از پیوند قرنیه در مواردی مانند تریکيازيس نیز استفاده شود. این بیماری سبب چرخش پلك‌ها به داخل و مالش مژه‌ها به كره چشم شده که در صورت عدم درمان منجر به زخم و در نهایت نابینایی می‌گردد.
هنگامی که تجویز دارو، عینک و لنزهای تماسی قادر به بهبود دید یا رفع التهابات دردناک چشمی نمی‌شوند، این نوع جراحی نیز توصیه میشود.
مواردی که در ادامه آمده است روی شفافیت قرنیه بسیار اثرگذار می‌باشد و در صورت رخداد خطر از دست دادن قرنیه بسیار بالا می‌باشد:
- زخم‌های ناشی عفونت مانند تبخال چشم یا کراتیت قارچی
- زخم ناشی از تریکيازيس
- بیماری‌های ارثی مانند دیستروفی فوکس
- بیماری‌های چشمی مانند قوز قرنیه پیشرفته و شدید
- نازک شدن قرنیه و شکل نامنظم آن (مانند قوز قرنیه)
- مواردی نادری بعد از جراحی لیزیک
- سوختگی‌های شیمیایی قرنیه و آسیب ناشی از ضربه به چشم
- تورم بیش از حد (ادم) قرنیه
- رد پیوند بعد از عمل قبلی پیوند قرنیه
- از دست دادن قرنیه در نتیجه عمل آب مروارید
آیا شما برای دریافت پیوند قرنیه شرایط پزشکی لازم را احراز کرده‌اید؟
افرادی که در اثر ضربه به چشم یا بیماری دچار آسیب و درد در قرنیه شده‌اند، میبایست برای بهبود دید و کاهش دید تحت این عمل قرار گیرند.
زمان عمل: یک تا دو ساعت
نتایج: بهبودی قابل توجه در دید
مدت بهبودی: چند هفته تا یک سال
قبل از تصمیم به انجام عمل جراحی، بهتر است چهار سوال زیر در نظر گرفته شود:
- آیا دید شما روی عملکرد حرف‌های شما در محیط کار، توانایی‌ها و انجام امور روزانه تاثیر بازدارنده دارد؟
- آیا سایر روش‌های غیر تهاجمی مانند استفاده از لنزهای تماسی قادر به اصلاح دید شما نمی‌باشد؟
- عدم پوشش بیمه در قبال هزینه‌های درمانی از مرحله معاینه قبل از عمل تا پیگیری‌های بعد از آن چه تاثیرات نامطلوبی روی وضعیت فعلی اقتصادی شما می‌گذارد؟
- آیا امکان دریافت مرخصی کاری یا تحصیلی به مدت زمان شش ماه تا یک سال را دارید؟
پاسخ به این سوالات به همراه معاینه و مشاوره با پزشک معالج قبل از هر گونه اقدامی برای انجام این عمل ضرورت دارد.
نکات مهم برای عمل جراحی پیوند قرنیه
قبل از عمل پیوند قرنیه
- پس از تصمیم قطعی در خصوص عمل پیوند قرنیه، نام فرد بیمار به عنوان متقاضی دریافت پیوند در بانک چشم ثبت میشود.
- متوسط زمان انتظار برای دریافت پیوند بین چند روز تا چند هفته می‌باشد.
- قبل از استفاده از بافت پیوندی، وجود هر گونه بیماری احتمالی مانند هپاتیت و ایدز براساس … بررسی میشود.
- برای حفظ ایمنی و سلامت دریافت کننده پیوند، تنها آن دسته از بافتهای قرنیه که مطابق دستورالعمل باشند، به فرآیند جراحی وارد می‌شوند.
حین عمل پیوند قرنیه
در ابتدا فرد تحت بیهوشی عمومی یا موضعی قرار میگیرد که در این مورد عواملی همچون سن، سلامت بیمار، بیماری یا آسیب چشمی و ترجیح خود بیمار (که آیا حین عمل بیدار باشد یا نه) در نظر گرفته میشود.
برای بیهوشی موضعی ابتدا در پوست اطراف چشم تزریقی صورت میگیرد تا به تدریج ماهیچه‌ها شل شده و حرکت چشم و پلک زدن برای مدت عمل متوقف شود. برای بیحس کردن چشم نیز قطره‌های چشمی استفاده میشود. بعد از انجام بیهوشی، برای باز نگه داشتن پلک‌ها، اسپکولوم به کار می‌رود. سپس، پزشک معالج مساحت آسیب در قرنیه بیمار را اندازه گرفته تا میزان بافت پیوندی مورد نیاز مشخص شود.
کراتوپلاستی نفوذی یا همان روش متداول پیوند قرنیه
در این عمل بخشی دایرهای به شکل دکمه از ضخامت کامل بافت قرنیه توسط لیزر یا ابزار جراحی برداشته میشود. سپس بافتی با ابعاد مشابه از قرنیه اهدایی جدا شده و در محل قرار میگیرد تا بخیه شود. نخ‌های بخیه به مدت یک سال یا بیشتر باقی خواهند ماند. در انتها نیز چشم به دقت پانسمان میشود. این عمل به صورت سرپایی بوده و معمولا بین یک تا دو ساعت به طول می‌انجامد. بعد از آن، فرد قادر به بازگشت به منزل می‌باشد (البته بایستی فردی وی را به آنجا ببرد).
اهدای بافت چشمی
چه کسی به عنوان اهدا کننده بافت قرنیه محسوب میشود؟
چه سنی برای اهدای بافت قرنیه مناسب می‌باشد؟
در یک دهه‌ی گذشته، بافت اهدایی از افراد بالای ۶۵ سال پذیرفته نمی‌شد. با وجود این، مطالعات مرتبط نشان داده‌اند که بافتهای دریافتی از افراد بین ۳۴-۷۱ سال کاملا سالم بوده و تا ۱۰ سال بعد نیز این وضعیت را حفظ می‌کنند. میزان موفقیت در این شرایط ۷۵ درصد تخمین زده شده است.
بافت‌هایی که از افراد جوان زیر ۳۴ سال دریافت میشود، معمولا برای افراد جوانتر نیز به کار می‌رود.
کراتوپلاستی اندوتلیال
در دهه گذشته، روش جدیدی تحت عنوان کراتوپلاستی اندوتلیال معرفی شد که برای شرایط خاصی قابل استفاده می‌باشد.
در این روش جراحی، لایه داخلی اندوتلیال تحت عمل قرار میگیرد در حالی که بافت سالم و رویی قرنیه دست نخورده باقی می‌ماند. اپی تلیوم نقش حفظ تعادل طبیعی سیالات را در قرنیه برعهده دارد. در صورت آسیب به این بخش تورم شدیدی به وجود خواهد آمد که منجر به از دست دادن بینایی میشود.
در این روش، جراح برش کوچکی ایجاد میکند تا بتواند بافت مورد نیاز را روی سطح خلفی قرنیه قرار دهد. این بافت غنی از سلول‌های اندوتلیال سالم می‌باشد. برای اطمینان از قرارگیری بافت در محل مورد نظر از حباب هوا استفاده میشود. برش ایجاد شده نیز خود التیام می‌یابد و نیازی به استفاده از بخیه نمی‌باشد.
جدیدترین نوع آن اندوكراتوپلاستي به روش جداسازی دسمه می‌باشد. در سال ۲۰۰۹ آکادمی چشم پزشکی آمریکا انجام این عمل را نسبت به روش متداول کراتوپلاستی نفوذی برتر اعلام کرده زیرا دید بهتر و پایدارتری را با خطرات کمتر به دنبال خواهد داشت.
روش کراتوپلاستی اندوتلیال در مقایسه با روش کراتوپلاستی نفوذی مزیت‌هایی دارد که عبارت است از: بهبود سریعتر دید؛ زمان کوتاهتر عمل؛ برداشتن میزان کمتری از بافت قرنیه؛ عدم وجود عوارض ناشی بخیه؛ خطر کمتر آستیگماتیسم.
روش اندوتلیال کرواتوپلاستی امروزه به روش درمانی قابل قبولی برای بسیاری از اختلالات اندوتلیال و دیستروفی فوکس تبدیل شده است. روش کراتوپلاستی نفوذی نیز معمولا در مواردی ضرورت می‌یابد که تمامی بافت قرنیه آسیب دیده باشد.
روند بهبودی بعد از پیوند قرنیه
حداکثر زمان مورد نیاز برای التیام پیوند قرنیه یک سال یا بیشتر می‌باشد.در چند ماه اولیه بعد از عمل، بیمار دیدی تار دارد و در مواردی حتی این میزان دید بسیار کمتر از شرایط قبل از عمل باشد.
با بهبود بینایی فرد میتواند به فعالیت‌های معمول خود بازگردد. البته در چندین هفته ابتدایی، بلند کردن اجسام سنگین یا انجام فعالیت‌های شدید ممنوع می‌باشد. بسته به نوع شغل بیمار و بهبود بینایی، وی قادر خواهد بود پس از گذشت یک هفته به کار خود بازگردد.
تجویز قطرات چشمی استروئیدی برای چندین ماه توصیه میشود تا بدن به تدریج بافت جدید را بپذیرد. برای کنترل عفونت، تورم و سایر موارد استفاده از داروهای مخصوص ضرورت دارد. برای جلوگیری از ورود اشیاء به چشم یا آسیب در اثر ضربه به آن، از محافظ پلاستیکی روی چشم یا عینک استفاده کنید.
در صورت به کار رفتن بخیه طی عمل پیوند، در ۳ تا ۱۷ ماه بعد از عمل میتوان برای کشیدن آن مراجعه کرد. این مهم به سلامتی چشم و میزان التیام پیوند بستگی دارد.
رد شدن پیوند قرنیه
انجام پیوند قرنیه بسیار گسترده شده و میزان موفقیت آن بالا می‌باشد. به گونه‌ای که این عمل به یکی از موفق‌ترین جراحی‌های پیوند عضو تبدیل شده است. اگر موارد رد پیوند به موقع شناسایی شود، اغلب (۹ از ۱۰ نفر) قابل کنترل و مدیریت می‌باشد.
مانند هر جراحی دیگر، پیوند قرنیه نیز با خطرات احتمالی همراه می‌باشد. با وجود این، بهبود و بازیابی بینایی فرد بعد از عمل قابل مقایسه با عوارض نامطلوب آن نمی‌باشد.
عوارض جانبی ناشی از پیوند قرنیه شامل رد پیوند، عفونت چشم و سایر موارد مرتبط با استفاده از نخ بخیه می‌باشد. در این میان، رد پیوند از مهمترین آنها بوده و در ۵ تا ۳۰ درصد جراحیها رخ میدهد. رد پیوند در شرایطی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن بافت جدید را بیگانه تلقی کند و درصدد شود تا آن را حذف کند. تحقیقات نشان میدهد که آب سیاه و تورم قرنیه به همراه جراحی قبلی آب مروارید احتمال رد پیوند را افزایش میدهد.
علائم هشدار دهنده رد پیوند در مراحل اولیه‌ی آن عبارت است از:
- قرمزی چشم
- حساسیت شدید به نور
- کاهش دید
- درد
این علایم ممکن است در ماه اول یا تا چندین سال بعد از پیوند ظاهر شود. این علایم با تجویز مناسب دارو توسط پزشک معالج قابل درمان می‌باشد. براساس گزارش بنیاد تحقیقات قرنیه آمریکا، شناسایی سریع این علائم موفقیت پیوند را افزایش چشمگیری میدهد.
میزان دید بعد از پیوند
از چند هفته اول بعد از پیوند، دید بیمار شروع به بهبود میکند. البته برای اینکه این دید پایدار شود به زمان بیشتری (دو ماه تا یک سال) نیاز می‌باشد. بعد از التیام کامل قرنیه، فرد بیمار میتواند برای ارتقای بیشتر بینایی از عمل لیزیک استفاده کند.
بعد از بهبودی، فرد تا حدودی دچار عیوب انکساری مانند نزدیک بینی و آستیگماتیسم میشود، زیرا انحنای قرنیه جدید دقیقا با انحنای قرنیه اولیه وی مساوی نمی‌باشد. لذا، عیوب انکساری به ویژه آستیگماتیسم غیرقابل اجتناب می‌باشد. برای مرتفع کردن این مشکلات، استفاده از عینک و لنزهای تماسی نیز کفایت میکند. لنزهای تماسی هیبریدی و لنزهای تماسی سخت نافذ اکسيژن بعد از پیوند سودمند می‌باشند. البته از لنزهای تماسی نرم نیز میتوان استفاده کرد.
قبل از مراجعه برای دریافت عینک یا لنز تماسی، ابتدا با پزشک معالج خود مشورت نمایید تا مطمئن شوید که بینایی شما تثبیت شده است.
در صورتی که مایل به انجام جراحی‌های لیزری مانند لیزیک یا پی آر کی هستید، ابتدا چشم باید کاملا ترمیم شود و بخیه‌ها از داخل بافت خارج شود.